Phát triển thương mại nông thôn: Học cách mua bán hiện đại
( Thời gian đăng : 17:05:33 02/05/2010 )
Một trong những yếu tố giúp hệ thống thương mại nông thôn phát triển ổn định, hiện đại là thay đổi phương thức giao thương. Theo Quyết định 80/2002 của Thủ tướng Chính phủ, phấn đấu đến năm 2015, tỷ lệ hàng nông sản được tiêu thụ thông qua hợp đồng sẽ chiếm từ 25-30% và đến năm 2020 là 45-50%. Tuy nhiên, trước thực tế mua bán nông sản hiện nay, mục tiêu trên dù khiêm tốn nhưng cũng không dễ thực hiện.
Mục tiêu để... ngắm
Ai cũng hiểu, tiêu thụ hết nông sản qua hợp đồng sẽ tạo điều kiện để sản xuất nông nghiệp gắn với chế biến, tiêu thụ, thu hút nhiều doanh nghiệp (DN) và nông dân tham gia, qua đó góp phần hình thành các vùng sản xuất nông sản hàng hoá tập trung, vùng sản xuất hàng nông sản chất lượng cao theo hướng bền vững. Tuy nhiên, trong thực tế, tỷ lệ hàng hóa được tiêu thụ qua hợp đồng còn thấp.
Ngay từ năm 2002, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 80/2002/QĐ-TTg về chính sách khuyến khích tiêu thụ nông sản hàng hoá thông qua hợp đồng - xây dựng mối liên kết “4 nhà”: Nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và nhà nông. Trong đó, Nhà nước khuyến khích các DN ký kết hợp đồng tiêu thụ nông sản hàng hoá với nông dân nhằm gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ nông sản, ổn định sản xuất và phát triển bền vững. Thế nhưng, 8 năm qua, vẫn chưa thể thiết lập mối liên kết giữa “4 nhà”.
Quyết định 80 đề ra mục tiêu: mở rộng phương thức ký hợp đồng tiêu thụ nông sản hàng hoá để đến năm 2005 ít nhất 30%, đến năm 2010 có trên 50% sản lượng nông sản hàng hoá của một số ngành sản xuất hàng hoá lớn được tiêu thụ thông qua hợp đồng. Thế nhưng, năm 2005, mục tiêu đạt 30% số lượng nông sản hàng hoá được tiêu thụ thông qua hợp đồng chỉ thành công đối với một số nông sản như mía, bông, sữa. Các mặt hàng chủ lực khác là càphê, lúa, thủy sản không đạt được mục tiêu đề ra. Năm 2010 đã đến, mục tiêu 50% sản lượng nông sản được tiêu thụ thông qua hợp đồng là nhiệm vụ khó khả thi. Đơn cử như mặt hàng lúa, thống kê của Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và PTNT), lúa hàng hoá tiêu thụ thông qua hợp đồng chỉ chiếm khoảng 6 - 9% sản lượng. Trong khi đó Việt Nam là một trong những nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới. Một số mặt hàng chủ lực khác như thuỷ sản tiêu thụ qua hợp đồng chỉ đạt dưới 10% sản lượng, càphê ở mức 2 - 5 % diện tích.
Không "nhà" nào có trách nhiệm với vai trò của mình
Trong mối liên kết “4 nhà” thì DN và nhà nông đóng vai trò quan trọng nhất. DN sẽ là trung tâm của chuỗi tiêu thụ này bởi họ là người chủ động ký kết hợp đồng, hướng dẫn, giúp đỡ nông dân áp dụng tiến bộ kỹ thuật, hỗ trợ vay vốn và vật tư nông nghiệp, thực hiện bao tiêu sản phẩm với giá thoả thuận, bảo đảm lợi ích của cả hai bên. Tuy nhiên, hầu hết các DN đều thụ động trong công tác này. Theo Phó cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông nghiệp Lê Quý Đăng, các DN có một số hạn chế về năng lực sản xuất, mạng lưới thu gom nông sản còn thiếu, chưa thực sự làm tốt vai trò trung tâm trong mối liên kết. Bên cạnh đó, còn có hiện tượng một số DN lạm dụng độc quyền ép giá, ít quan tâm đầu tư cho vùng nguyên liệu.
Nhà nông trực tiếp làm ra sản phẩm, tuy nhiên họ tham gia mối liên kết một cách thụ động. Nội dung hợp đồng thường do DN đưa ra, thiếu sự bàn bạc, thương thảo với nông dân, nên lợi ích của người sản xuất chưa thoả đáng. Khó khăn khi tham gia liên kết “4 nhà” của nhà nông còn do trình độ sản xuất, tập quán sản xuất lạc hậu, chưa theo kịp yêu cầu sản xuất hàng hóa; tiềm lực sản xuất, kinh tế của nông dân còn thấp, thiếu thông tin thị trường, các kiến thức về pháp luật. Và trên thực tế cũng đã xuất hiện hiện tượng nông dân chưa tôn trọng đúng các cam kết trong hợp đồng đã ký với DN. Nhiều DN dù thiếu nguyên liệu nhưng vẫn không thể mua sản phẩm của nông dân do không đạt tiêu chuẩn yêu cầu, hoặc nông dân bán sản phẩm cho đối tượng khác do giá cao hơn hợp đồng đã ký kết.
Thiếu tiếng còi của "trọng tài"
Nhà nước tham gia mối liên kết với vai trò hỗ trợ, điều phối thông qua các chính sách khuyến khích và đầu tư xây dựng hạ tầng, quy hoạch vùng nguyên liệu, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật, xúc tiến thương mại, đồng thời là người kiểm tra, giám sát và bảo đảm tính pháp lý cho việc thực hiện hợp đồng giữa các bên. Do đó có thể nói rằng, Nhà nước đóng vai trò trọng tài trong quá trình liên kết “4 nhà”.
Theo Chủ tịch Hội nông dân TP Hà Nội Trịnh Thế Khiết, để mối liên kết “4 nhà” đạt hiệu quả và mang lại quyền lợi cho người nông dân, Nhà nước cần phát huy hết vai trò trọng tài trong mối liên kết này. Ngoài ra, Nhà nước, nhà khoa học, DN phải luôn sâu sát với nông dân, nắm bắt tâm tư, nguyện vọng, nhu cầu sản xuất của nông dân để có cơ chế, chính sách hỗ trợ vốn và bao tiêu sản phẩm hàng hóa của nông dân. Từ đó giúp nông dân đầu tư phát triển đúng hướng, đáp ứng yêu cầu của thị trường và DN. Bên cạnh đó, đa phần các DN còn thiếu vốn sản xuất nên Nhà nước cần tạo điều kiện để họ được hưởng các ưu đãi về đất đai, đầu tư, nguồn vốn ngân hàng... như đã quy định trong Quyết định 80. Ngoài ra, Nhà nước cũng cần hướng dẫn DN, nông dân ký kết, thực hiện hợp đồng và giải quyết khi xảy ra tranh chấp.
Tiêu thụ nông sản qua dịch vụ SMS
Tháng 11/2008, Viettel Media đã cho ra đời iNhaNong. Đây là phần mềm SMS các thông tin nông nghiệp được cài đặt sẵn trên máy của khách hàng, giúp nông dân dễ dàng tra cứu thông tin nông nghiệp của 20 tỉnh thành trong cả nước thuộc dự án của Trung tâm Tin học thống kê ICARD (Bộ Nông nghiệp và PTNT). Đầu năm 2009, chương trình chính thức đi vào hoạt động.
Ông Trần Lâm Đường - Phó giám đốc Trung tâm ICARD cho biết: “Để sử dụng dịch vụ, người dùng chỉ cần có điện thoại di động không cần kết nối internet; cài đặt phần mềm và truy cập vào menu mong muốn rồi gửi tin. Hiện tại, phần mềm cung cấp 3 dịch vụ: tra cứu giá nông sản, đăng giá nông sản và đăng tin rao vặt. Phần mềm đã được đơn giản hóa tối đa cách tra cứu, truyền tải và thu thập thông tin nông nghiệp, người sử dụng chỉ cần cài đặt và lựa chọn danh mục mong muốn và gửi tin, hệ thống sẽ trả về thông tin yêu cầu”.
Nếu sử dụng dịch vụ bằng phần mềm, đầu tiên nông dân sẽ tải phần mềm mang tên Client. Phần mềm này được tải miễn phí. Nếu sử dụng dịch vụ hoàn toàn bằng SMS, người dùng không phải tải phần mềm mà sẽ tra cứu thông tin bằng cách gửi SMS đến số 8062. Mức phí cho mỗi tin nhắn là 500 đồng.
Hiện nay, kho thông tin dữ liệu của ICARD đã khá dày dặn để đáp ứng nhu cầu của nông dân. Có gần 230 điểm cung cấp thông tin thường xuyên tại 23 tỉnh, bao quát phần lớn những mặt hàng nông sản chính của các địa phương này. Mật độ cập nhật tin tức khá thường xuyên, có những loại nông sản (như lúa gạo, rau, quả...) được cập nhật tin hàng ngày; những loại cây công nghiệp (càphê, tiêu, điều, lạc) cập nhật 3 ngày 1 lần; các sản phẩm thuộc nhóm vật tư, phân bón, thuốc thú y, bảo vệ thực vật... được cập nhật tin tức, giá cả 1 tuần 1 lần.
Phần mềm cũng cho phép cán bộ khuyến nông truyền tải thông tin giá cả về trung tâm qua hệ thống SMS. Sắp tới, Viettel Media sẽ nâng cấp phần mềm này theo hướng để nông dân có thể trao đổi mua, bán các nông sản của mình sau khi nắm được sự thay đổi giá cả thị trường. ICARD sẽ mở thêm mạng lưới các doanh nghiệp tham gia sản xuất, chế biến, thu mua, xuất - nhập khẩu nông sản nhằm bổ sung dữ liệu thị trường nông sản cho hệ thống. Cách làm này đặc biệt hữu ích đối với người dân khi vào mùa vụ, nông sản được thu mua dồn dập.
Người dân cũng có thể chỉ đăng ký tin nhắn một lần duy nhất nhưng vẫn cập nhật được thông tin giá cả hàng ngày, thông qua hệ thống tin nhắn tự động cập nhật gửi về máy. ông Đường cũng cho biết thêm, hãng phần mềm nổi tiếng thế giới là Microsoft đang phối hợp với ICARD để mở rộng loại hình thông tin này cho lĩnh vực thủy sản.
Phạm Ninh Hải, theo kinh tế nông thôn
|